1955 Marek Hłasko - Марек Хласко Pijany o dwunastej w południe Zdarzyło się to w południe i w skwar, który każdy zakątek kamiennego miasta napełniał udręką; liście na drzewach wiotczały i gorący asfalt potężnie pachniał smołą. Ulicą szedł pijany człowiek. Kapelusz trzymał mu się na samym czubku głowy owym cudownym sposobem, w jaki potrafią nosić kapelusz tylko pijacy - trzeźwemu człowiekowi spadłby z głowy już po trzech krokach; pijak zaś przejdzie w nim przez siedem piekieł. Krok jego był równie szeroki, jak i niewymierny; najtęższy geometra okazałby się dzieckiem, gdyby kazano mu wymierzyć tę gmatwaninę rombów, elips, zygzaków. Przechodnie oglądali się za nim, a on szedł; miał przerażającą twarz obłąkanego proroka i rozpychał rękami powietrze z taką gwałtownością, jakby co chwila napotykał przeszkody. Mamrotał przy tym bez sensu. Lecz niedaleko zawiodły go kroki; w pewnym momencie zachwiał się, zwalił na trawę i tam już pozostał. Kapelusz oczywiście trzymał mu się dalej na głowie; leżący miał czerwoną, obrzękłą twarz - twarz ta znajdo - wała się teraz w pełnym słońcu. Z ust ciekła mu strużka śliny; oczy jego wywrócone były białkami ku górze; przy upadku koszula wysunęła mu się ze spodni i w widoku jego obnażonego, spoconego ciała było coś niesłychanie wstrętnego. Pomału zaczęli schodzić się ludzie; rzecz działa się na Pradze, gdzie - jak wiadomo - jedyną atrakcją są niedźwiedzie i pijacy. Praga wciąż jest jeszcze innym miastem i często człowiek ze śródmieścia przystaje tu zdziwiony. Pełno jest tutaj ludzkich wraków - jak wyraził się pewien młody i zdolny krytyk, któremu widocznie zdaje się, że człowieka może spotkać koniec podobny do końca maszyny. Dla ludzi, którzy patrzyli na pijanego, nie było w tym widoku nic dziwnego. Stał wśród nich człowiek w granatowym garniturze i jasnej cyklistówce. Mówił: - Było życie? Było. Żyłem? Żyłem. Przedtem mogłem codziennie być w trumnę pijany i szwagier też mógł być pijany. Była kiedyś taka knajpa na Ratuszowej; kiedy wchodziliśmy tam ze szwagrem, orkiestra grała „Lekką kawalerię”. Litr kosztował wtedy cztery złote; i szwagier był pijany, i ja byłem pijany. Byliśmy codziennie na dymie. Ale to było kiedyś. Nie teraz. Teraz to już nie. Teraz jak jestem ugotowany raz na tydzień, to dobrze. To bardzo dobrze. A przedtem codziennie. Ze szwagrem. Wystarczy tu, na Pradze, zapytać o Władka Majtlocha. Każdy go zna. - Co się stało z pańskim szwagrem? - zapytał ktoś ze stojących. Był to niski, zasuszony człowieczek z łysą, ogorzałą czaszką. Ten w granatowym garniturze obrócił się ku niemu. - Cóż to pana obchodzi? - zapytał ostro. - Może ja znałem pańskiego szwagra - powiedział niski, zasuszony człowiek. - Ja dwadzieścia lat na Pradze mieszkam. Znam tu całą kupę ludzi. - Heńka Jabłonowszczaka pan znał? - zapytał człowiek w granatowym garniturze. - Tego z Białostockiej? - Nie. Tego, co na Ząbkowskiej miał warsztat. - Nie - powiedział człowiek z ogorzałą czaszką. - Tego nie znałem. - To po cholerę się pan miesza? - powiedział ten w granatowym garniturze. - Strasznie nie lubię takich cwaniaków, którzy wszystko chcą wiedzieć o życiu. U mnie jest taka zasada: mordę trzymać krótko. Pijany człowiek leżał w słońcu; ludzi wokół niego przybywało. Stała wśród nich dziewczyna, miała zadarty nos i jasne włosy; mogła mieć najwyżej dwadzieścia lat. Dziewczyna mówiła: - Jak on mógł tak się upić? Czy nie wstyd mu? Robi z siebie bydlaka, marnuje zdrowie za własne pieniądze. Wcale mi go nie żal. Chciałabym, żeby zabrała go milicja i żeby potrzymali go przez noc. Czy on nie może żyć inaczej? Może. Może pracować, mieć dom i rodzinę. A może on ma rodzinę? I tamci na niego teraz czekają? On może jeszcze się uczyć; teraz nawet starzy ludzie mogą się jeszcze uczyć. - Skąd pani wie - powiedział ktoś stojący z tyłu - że jemu chce się uczyć? Może jest sam? Może go nikt nie kochał i nie kocha? Może mieszka sam i nie chce mu się wracać do pustego domu? Może jest zupełnie samotny? Dziewczyna odwróciła się, popatrzyła chwilę na mówiącego i wybuchnęła śmiechem. - Jaki pan strasznie dziecinny - rzekła. - Nikt go nie kochał, samotny... Powinien sobie znaleźć cel w życiu. Cel, rozumie pan? A samotność? Tego nie ma. Teraz nikt nie jest samotny ani nieszczęśliwy. Tego nie ma. - W porządku - powiedział ten, który zwrócił się do dziewczyny uprzednio. - Dziękuję pani. Do dziewczyny zbliżył się jakiś chłopak; był ubrany w przedziwną koszulę, a głowę ostrzyżoną miał krótko - włosy sterczały mu śmiesznie. - Pójdzie pani do kina? - zapytał chłopak. - Mam dwa bilety. - Na co? - Nie wiem - powiedział chłopak. - Prawdopodobnie, że o miłości. - Czy to będzie bardzo głupie? - zapytała dziewczyna. - Nie wiem - odpowiedział chłopak i wzruszył ramionami. - Przypuszczam, że w miarę. Chodźmy: zaraz się zaczyna. Wziął ją za rękę i odeszli. Człowiek w granatowym garniturze i jasnej cyklistówce przymknął oczy, mówił: - Na szóstym komisariacie był jeden znajomy sierżant. Bywało, zabrali nas: mnie i szwagra. Znów dwadzieścia cztery godzin. To ten sierżant mówił do szwagra: „Panie Heńku, ja pana wsadzę. Panie Heńku, pan będziesz u mnie siedzieć. Panie Heńku, niech mnie nagła, zła krew zaleje, ja pana upieprzę”. Ale nie siedzieliśmy nigdy dłużej jak dwadzieścia cztery godziny. Żyliśmy z nimi na blat, ja i mój szwagier. - Pański szwagier to pewnie porządna świnia - powie - dział ktoś z tyłu. Był to jakiś niski człowiek w wyszmelcowanych spodniach, które nawet w piekle zdradziłyby montera; był ubrany w sportową koszulkę, a na lewym ramieniu miał wytatuowanego węża. Był niski i krępy jak niedźwiedź; patrząc na jego szerokie plecy i grube ramiona czuło się w nim dużą siłę - budził zaufanie. Pochylił się nad leżącym i brutalnie nim potrząsnął. Pijany otworzył jedno oko i natychmiast je zamknął. Człowiek w spodniach montera wyprostował się. - Sukinsyn - powiedział. - Uchlał się w samo południe. Co teraz zrobić z takim bydlakiem? - Wstydziłby się pan - powiedział ktoś z boku; był to człowiek o twarzy nauczyciela. - Wstydziłby się pan tak mówić. Tu stoją kobiety i dzieci: jak pan tak może? Na pewno w każdą niedzielę wygląda pan tak samo. - Ja znam tego pijaka - powiedział inny mężczyzna. - Kiedyś na Brzeskiej był bar. Nazywał się „Schron u Marynarza”. Właściciel ważył przeszło dwieście kilo; przyjeżdżali z daleka, aby go oglądać. U niego nigdy nie było awantury; goście bawili się grzecznie jak dzieci w przedszkolu. Ja tam przychodziłem czasami; ten marynarz to tak potrafił opowiadać, że miałeś pan wszystko wyrysowane przed oczami. Ten dzidziuś, który leży tu na ziemi, też tam przychodził. Stawał przy bufecie i mówił: „Panie gospodarzu, ja stąd wyjadę. Wyjadę stąd i wszyscy zapomną, że żyłem w tym mieście. Ale pan będzie mnie pamiętać, co? To nieważne, że ja jestem pijaczek. Co - dziennie piłem tu u pana. Piłem nawet w niedzielę. Cały tydzień czekałem, że pójdę gdzieś w niedzielę, lecz w nie - dzielę nie chciało mi się nigdzie iść. Ci, do których chciałbym pójść, nie mają niedzieli. I przychodzę do pana. Czy pan będzie mnie pamiętać w życiu?” - Czy on był wariatem? - zapytał mężczyzna z wytatuowanym wężem. - Dlaczego on tak dziwnie mówił? - Każdy człowiek mówi dziwnie - powiedział ten, który spotykał się z leżącym w „Schronie u Marynarza”. - Każdego człowieka trudno zrozumieć. Ale on nie był wariatem. To był kiedyś bardzo fajny i porządny chłop. - Wiele ludzi się rozpiło - powiedział jakiś pan o szczupłej twarzy, w okularach. - Gdyby ludziom dać to wszystko, co im potrzeba do dobrego życia, toby nie pili. Za mało zarabiają. - Panie! - powiedział właściciel węża. - Panie, komu pan to mówisz? Mnie? Jak ja zarabiam tysiąc złotych, a mam kobitę i dwoje dzieci? Mnie pan to mówi? - Odsapnął chwilę i rzekł: - Niech pan mi pomoże. Odprowadzimy tego faceta. - O, nie! - powiedział pan w okularach i wzniósł palec do góry. - Przepraszam, ale to zbyt wstrętne. Nie będę odprowadzać pijanego bydlaka. Zresztą nie jestem z Warszawy; nie przyjechałem tutaj, żeby odprowadzać pijanych bydlaków. - To lepiej - powiedział człowiek z wężem. - Pan tu przyjechał, żeby zobaczyć miasto i naszą Częstochowę. Niech pan stąd odejdzie. Teraz lato: powinien się pan poprawić i opalić. W szpitalu nie będzie pan miał słońca. Jakiż on jest bydlak dla ciebie? Pan w okularach oddalił się mazurowym krokiem. Mężczyzna w granatowym garniturze i jasnej cyklistówce powiedział: - On zaraz będzie rzygać. Szwagier... - O, do cholery! - powiedział ktoś z tyłu. - Panie Majtloch, poznajesz mnie pan? Ja znam pana i pańskiego szwagra. Siedzieliśmy kiedyś na Gęsiówce, tak? - Zgadza się - powiedział ten w granatowym garniturze. - Bo co? - Bo to - powiedział człowiek z tyłu - że odejdź pan stąd do diabła. Siedzieliście ze szwagrem za kanty. Oszukiwaliście ludzi. - A pan? Za niewinność pan siedziałeś? - Siedziałem za to samo, co i wy. Ale teraz pracuję; mam dobrą robotę i spokój. Żałuję, że wam kiedyś uwierzyłem. Odejdź pan stąd, bo jak pana puszczę zębami w trotuar, to panu łeb pęknie. - W porządku - powiedział mężczyzna w granatowym garniturze - spotkamy się jeszcze. Ale wtedy za - szczekasz na księżyc. Wzruszył ramionami i oddalił się. Pijany leżał dalej bez ruchu i wszyscy patrzyli na jego czerwoną twarz. Pochylił się nad nim mały chłopiec i kijkiem dotknął jego nosa. Kobieta, stojąca w kręgu ludzi, szarpnęła chłopca za rękę i krzyknęła: - Odejdź, on cię uderzy! - On już nikogo nie uderzy - powiedział inny, stojący z tyłu człowiek. Mógł mieć lat około czterdziestu, wyglądał zdrowo, nosił cwaniacki wąsik i kolorową wełnianą czapeczkę, tak niegdyś popularną na przedmieściach Warszawy; obecnie noszą już takie czapeczki tylko ostatni gołębiarze na Marymoncie i Pelcowiźnie. Człowiek z wąsikiem ubrany był w bryczesy i skórzaną kurtkę, której rękawy podwinął. Wypluł niedopałek i powtórzył: - On już nikogo nie uderzy. Tacy jak on nie biją. Teraz dopiero przypomniałem sobie, że już kiedyś spotkałem tego faceta; było to dawno i jakoś cholernie dziwnie. - Wszystko, co było dawniej, wydaje się dziwne - powiedział jakiś człowiek w mundurze kolejarza. - Czasem wydaje się, że tego w ogóle nie było. Czasem wydaje się to wszystko straszne, czasem śmieszne, czasem głupie. Ale nie takie, jakie było naprawdę. - Powinieneś pan zasunąć na księdza - powiedział ten w skórzanej kurtce. - Po jakiego diabła został pan kole - jarzem? - Jestem impotentem od urodzenia - powiedział człowiek w mundurze kolejarza - i dlatego nie mogłem zrobić tego, o czym pan mówiłeś: ci faceci są ostrzy w tych sprawach. Jestem dobrym katolikiem, ale w tym miejscu pan Bóg nie zbudował mnie tak, jak potrzeba: widocznie zajęty był zbawianiem świata lub jakimś innym świństwem. Poza tym chciałem przejechać kawałek świata. - Rozumiem to - powiedział człowiek w skórzanej kurtce. - Jestem szoferem i sam lubię drogę. Kiedy spotkałem tego pijaka, leciałem akurat wozem. Była to już noc i późna godzina. Lubię szybką jazdę i wtedy też przyduszałem gaz: pamiętam jak dziś, że miałem na liczniku z pięćdziesiąt mil - wtedy jeszcze latało się na wozach z demobilu. Ten pijak wyskoczył mi nagle z ciemności i szczupakiem zasunął pod wóz. Wdepnąłem tak hamulec, że myślałem, iż mi noga na zawsze wlezie w tyłek. Wóz zarzucił, wyskoczyłem z kabiny i do niego. „No i co mówię - co mam z tobą zrobić?” Patrzył na mnie przez chwilę, miał zakrwawioną gębę, potem rzekł: „Co chcesz”. „Gdybym zrobił z tobą to, co teraz chcę - mówię do niego - toby m posiedział za człowieka, a zabił - bym gnidę. Jesteś zalany?” „Nie” - mówi. Popatrzyłem na niego i widzę: trzeźwy, tylko cały się trzęsie. Żal mi się go zrobiło: zawsze człowiek. „Dlaczego pan to chciał zrobić? - mówię. - Gdzie pan mieszka? Podrzucę pana”. Staliśmy w ciemnościach, naprzeciwko nas był jakiś plac ogrodzony deskami; pamiętam, że latem chłopaki grają tam w piłkę. On milczy. pytam jeszcze raz: „Dokąd pan chcesz iść?” Zaśmiał się jakoś idiotycznie, złapał mnie za rękę i mówił: „Człowiek, który odszedł od swoich, nie ma dokąd pójść. Wszędzie, gdzie pójdzie, zastanie pusty plac”. I pokazał ręką na te parkany. Potem odszedł; trzymał się za głowę, ale już nic nie mówił. Nie widziałem go od tego czasu. Człowiek w skórzanej kurtce skończył mówić; wyciągnął papierosa i począł się klepać po kieszeniach w poszukiwaniu zapałek. Nie znalazł; zwrócił się do człowieka z wężem i powiedział: - Ma pan zapałki? - Zapalniczkę - powiedział człowiek z wężem; wy - ciągnął olbrzymią, mosiężną zapalniczkę własnej roboty i przypalił. Człowiek w skórzanej kurtce zasalutował i odszedł. - Inteligentny mężczyzna - powiedziała jakaś paniusia. - Wcale nie ma wyglądu szofera. - Niech pani poleci za nim - powiedział człowiek z wężem. - On się pani odda bezinteresownie, jeśli nie będzie się bał spać z nieboszczką. - Ta pani - powiedział jakiś chłopak - wierzy w życie pozagrobowe. Pożycz pani dwadzieścia złotych: po śmierci pani oddam. Kobieta odeszła. Idąc kołysała szerokimi biodrami, nogi miała proste i grube jak słupy. - Jezu - powiedział chłopak - ale ona ma smutne nogi. - Kiedy byłem szczeniakiem - powiedział jakiś staruszek i popatrzył na zebranych spłowiałymi oczyma - wmawiano we mnie, że wszystkie Polki są piękne. Ale i to złudzenie szlag trafił. - Co zostało? - zapytał chłopak. - Prysznic - powiedział staruszek. - Codziennie rano biorę prysznic. - To wszystko? - Jasne. Nie mogę dwa razy dziennie brać prysznicu. Mieszkam jako sublokator, a moja gospodyni to taka zołza, że nawet w piekle daliby jej osobny pokój. Staruszek chrząknął i odszedł wspierając się na lasce. Człowiek, który spotykał się z pijanym w „Schronie u Marynarza” na Brzeskiej, powiedział do człowieka z wężem: - Ten pijany to był kiedyś fajny chłop. Przed wojną pracował na tramwajach, robił tam strajk. Przechowywał ludzi podczas okupacji: miał u siebie całą żydowską me - linę i śmiał się z Niemców. I mówił do nas: „Przyjdzie zwycięstwo, to zobaczycie, jak będziemy żyć. Będziemy mieli wszystkiego do cholery i nigdy nam już niczego nie zabraknie. Nie będzie już żadnej biedy. Odkujemy się za wszystką nędzę, cośmy wycierpieli w życiu. Będziemy opalać brzuchy: musimy tylko czekać”. - Ja wiem, co było dalej - powiedział niski mężczyzna z wytatuowanym wężem. - Potem przyszło zwycięstwo. I trzeba było drzeć się o wszystko, pracować tak, jak nigdy jeszcze w życiu, zaciskać zęby i przewiązywać je paskiem. Inni jakoś wyrastali, szli do góry, on został w tyle. Może był za mało zdolny, może za mało rozumiał? Wtedy nie wytrzymał: zaczął co innego mówić w nocy do żony, a co innego na egzekutywach. Potem zaczął się bać. - Tak - powiedział znajomy pijanego - potem zaczął się bać. Bał się, że w końcu inni zrozumieją, jaki z niego partyjniak naprawdę. I żył już tylko samym strachem. Nie rozumiał partii. - Partyjny - powiedział mężczyzna z wężem - który swoje wątpliwości przeżywa poza partią, dość szybko zamienia się w kupę tchórzliwego gówna. Miał małe serce i mało nadziei. Mało pragnął: pragnienie zastąpił mu strach, kiedy patrzył, jak męczą się ludzie. Są tacy faceci, którzy myślą, że wszystko, co dzieje się w tym kraju, dzieje się w ich sumieniu i na konto ich sumienia. Ten też był taki: miał malutkie serce i dlatego tu leży schlany jak stara kurwa w wielki czwartek. Potem wyleli go z partii. - Skąd pan wiesz o tym wszystkim? - zapytał znajomy pijanego. - Sam podnosiłem legitymację, żeby go wyrzucić - powiedział człowiek z wężem. - Spotkałem go kiedyś wieczorem. Czepiał się mojej ręki i mówił: „Dlaczego szczęście mieszka tak daleko? Kiedy my tam dojdziemy? Będziemy szli, zaciskali zęby, dzień wyda nam się nieraz nocą, ale czy jak kiedyś dojdziemy, będziemy mieli siłę się uśmiechnąć? Nie: będziemy po prostu cholernie zmęczeni. Po wielkim wysiłku nawet sukces wydaje się koszmarnym snem”. „W porządku - mówię do niego wtedy - jutro jest zebranie: wstaniesz i powiesz to wszystko. Po cholerę masz to dusić w sobie? Wszyscy są cholernie zmęczeni, ale milczeć nie wolno. Milczenie nie jest złotem. Milczenie jest paskudnym kłamstwem. Milczenie jest najpaskudniejszym ze wszystkich kłamstw”. Spojrzał na mnie jakoś dziwnie: nigdy nie widziałem takiego wzroku. Roześmiał się głupio i powiedział: „Coś ty? Ja tylko żartowałem. Chciałem tylko zobaczyć, czy ty jesteś dobrym partyjniakiem. Bo ty coś ostatnio...” Dałem mu wtedy w pysk. Ocierał krew z warg, milczał. Człowiek z wężem przestał mówić. Zaśmiał się krótko i nieprzyjemnie. - Czego się pan śmieje, do cholery? - zapytał znajomy pijaka. - Bo wiem - powiedział niski mężczyzna z wężem - wiem, że wszystkich takich facetów kiedyś tak zobaczę jak i jego. Gość partyjny, który nie idzie tam, gdzie jego partia, musi zamienić się w takiego jak on. Lecisz pan już? - Tak - powiedział znajomy pijanego. - Co tu będę stał? I tak mu w niczym nie pomożemy. Szli ulicą. Zakurzone drzewa wyglądały żałośnie i brzydko. Na rogu chudy mężczyzna w brudnym kitlu sprzedawał lody - tłoczyła się przy nim gromadka dzieci; rozpuszczone lody spływały im po palcach. Piszczały trzymając w wyciągniętych rękach drobne pieniądze. - Czy pan go na pewno znał? - zapytał znajomy pijanego ze „Schronu u Marynarza”. - Mnie się zdaje, że pan buja. To niemożliwe, żebyśmy go wszyscy znali. Człowiek z wężem przystanął. Patrzył na tamtego. Tamten powiedział: - Dopiero teraz widzę, że pan ma strasznie porozbijaną twarz. Czy pana bili kiedyś? - Bili. - Dawno? - Mnie się zdaje, że to było wczoraj - powiedział człowiek z wężem. - Ja to jeszcze czuję, jak całkiem świeże. Ale naprawdę to było dwadzieścia lat temu. I też był trzydziesty kwiecień. I też było tak strasznie gorąco, nie można było oddychać. Milczeli patrząc na siebie. Przejeżdżały tramwaje i cię - żarówki, szybko przechodzili ludzie. Znajomy pijanego zapytał z rozdrażnieniem: - Więc znał go pan czy nie? Człowiek z wężem podniósł głowę i spojrzał na niebo. Było puste, jasne i ślepe; przypominało oczy umarłego. - Znałem wielu ludzi - rzekł. Ruszyli dalej. Znajomy pijanego z baru „Schron u Marynarza” na Brzeskiej gwizdał, niski mężczyzna szedł w milczeniu i poruszał nerwowo olbrzymimi szczękami. W pewnym momencie przystanął. - Zapomniałem, cholera - rzekł patrząc niespokojnie na tamtego. - Muszę się wrócić: kobita mi kazała, żebym zaszedł do teściowej. To w tamtej stronie. - W porządku - rzekł tamten. - Zaczekałbym na pana, ale też nie mam czasu. Cześć - prztyknął palcem w cyklistówkę i odszedł. Kiedy zniknął już za rogiem, niski mężczyzna zawrócił w stronę pijanego. Pochylił się nad nim i z wysiłkiem wciągnął go na siebie: pijany leciał mu przez ręce jak bezwładny wór. Niski mężczyzna prowadził go i mówił z żalem: - Dlaczego się uchlałeś? Dlaczego się uchlałeś w samo południe? Index   www.pseudology.org